Poznające ciało i focusing w praktyce ustawień systemowych

W trakcie ustawień pomaga nam ciało. Gdy prowadzę rozmowę z klientem, nie jestem w stanie najważniejszych rzeczy ani zauważyć, ani zrozumieć. Gdy klient mówi mi o swojej relacji z ojcem, mogę wnioskować o jej charakterze, biorąc literalnie to, co powiedział. Mogę oprzeć się na moim doświadczeniu lub na próbie wydobycia ukrytych znaczeń jego wypowiedzi. Mogę też zdać się na swoje odczucia i intuicje, które w moim przypadku mają w pewnej mierze charakter kinestetyczny. Ale mogę też pójść dalej, wstać i „jako ojciec” pozwolić mojemu ciału na pełniejsze pokazanie mi tej relacji. Wtedy przychodzą najbardziej istotne z terapeutycznego punktu widzenia informacje.

Metoda focusingu

Odczucia z ciała jako źródło poznania wykorzystuje stworzona przez amerykańskiego filozofa Eugene’a T. Gendlina metoda focusingu (Gendlin, 2003). Stwierdził on, że ciało dysponuje swoistą mądrością, do której możemy uzyskać dostęp dzięki prostym procedurom. Ciało jest jak wydajny komputer, który ma połączenie z otaczającym go środowiskiem. Dzięki temu na ogół „wie” ono więcej o naszej sytuacji niż świadomy umysł, gdyż zbiera w jedno odczucie miliony bitów informacji. W metodzie focusingu, poprzez koncentrację na odczuciach z ciała możemy uzyskiwać całościowe poznanie problemu oraz wewnętrzną zmianę. Gendlin tę zdolność określa, trudnym do przetłumaczenia, mianem felt sense. 

Focusing - podobieństwa do ustawień systemowych

W technice focusingu mamy wiele podobieństw do ustawień systemowych. Osoba pomagająca nie próbuje znajdować sensu czy analizować, lecz zdaje się na autonomiczny i cielesny proces, przebiegający w samym kliencie. Należy przyjmować to, co się ukazuje, a co bywa zaskakujące i przekracza logiczne wnioskowania. Gendlin, twórca focuskingu proponuje, aby pierwotne i jeszcze niejasne odczucie, dotyczące badanego problemu, klient połączył z jakimś słowem, zdaniem lub obrazem. Przypomina to łączenie się Hellingera z polem klienta i wydobywanie znaczącego słowa, opisującego jego wewnętrzny świat. Pewność co do tego, że w kliencie nastąpiło wewnętrzne poruszenie, fokuser uzyskuje na podstawie tych samych wskazówek, co terapeuta ustawiający. Należy do nich głębokie westchnięcie, rozluźnienie postawy i poczucie pozbycia się ciężaru. Wewnętrzna zmiana, intrapsychiczne przesunięcie z jednego odczucia na inne, z jednego obrazu na inny, zapoczątkowuje zmiany życiowe, jak podczas pracy z wewnętrzną postawą w ustawieniach.

W rejonie Zatoki San Francisco (Kalifornia, USA) stosuje się naukę intuicyjnych diagnoz (Heinze, 2008, s. 167–168). Prowadzący szkolenie lekarz sadza stażystę w nogach łóżka chorego i zachęca, aby „wczuł się w pacjenta”. Następnie pyta stażystę, jak się czuje, oczekując, że „przyswoił sobie” stan pacjenta. Ta procedura pozwala odkryć nawet zaburzenia jeszcze niezdiagnozowane konwencjonalnymi metodami. 

Focusing polega na świadomym nawiązywaniu relacji z naszą cielesnością i wewnętrznymi stanami, z metody focusingu można korzystać samodzielnie, ale też w parze i w każdej sytuacji terapeutycznej.

Zjawisko „poznającego ciała” zyskuje wsparcie ze strony koncepcji markera somatycznego Antonio Damasio (Damasio, 2016). Twierdzi on, że ciało dostarcza mózgowi czegoś więcej niż oparcia fizjologicznego. W rzeczywistości jest ono niezbędne dla właściwego działania umysłu. Podobnie jak w technice focusingu, jest uważane za swego rodzaju narząd poznawczy. Jego szczególne znaczenie ujawnia się w procesie podejmowania decyzji i ustosunkowywania się do zdarzeń czy osób. Gdy rozważamy alternatywne decyzje i na ułamek sekundy przyjdą nam na myśl złe skutki jakiegoś wyboru – której to myśli nawet świadomie nie rejestrujemy – reakcja trzewna lub posturalna daje odpowiedni sygnał mózgowi. To powoduje, że odrzucamy daną możliwość, nawet nie zastanawiając się dlaczego. Markery mogą być uświadamiane, lecz często – jak w powyższym przykładzie – działają poza świadomością. 

Damasio stwierdza, że markery somatyczne zwiększają trafność i efektywność procesów decyzyjnych. W przypadku zaburzeń w odbiorze i przetwarzaniu impulsów z ciała nasze życiowe wybory, od najmniejszych do poważnych, stają się nieracjonalne lub dochodzi do zahamowania decyzyjnego. W poznawczym funkcjonowaniu mózgu bierze więc udział całe ciało, przyczyniając się merytorycznie do wyników jego pracy. Co ciekawe, Damasio w procesie działania markera somatycznego podkreśla „chęć zbliżenia się” lub „wycofania”, co można rozumieć jako pierwotne sposoby ustosunkowywania się do obiektów świata. W ustawieniach ruch od i do jest bardzo ważny, by nie powiedzieć, że podstawowy. Ciało i jego procesy są więc niezbędnym medium, dzięki któremu umysł nie gubi się w zalewie bodźców.

Informacje o technice focusingu pochodzą z fragmentu książki „USTAWIENIA SYSTEMOWE BERTA HELLINGERA. Przełom w psychoterapii i wiedzy o człowieku”.

USTAWIENIA SYSTEMOWE BERTA HELLINGERA
Przełom w psychoterapii i wiedzy o człowieku
Damian Janus

Książka objaśnia zachodzące podczas pracy ustawieniowej procesy psychiczne, o których zazwyczaj się nie mówi, gdyż pozostają częścią wewnętrznego doświadczenia klienta i terapeuty. Ukazuje dynamiki systemowe w chorobach, problemach życiowych i trudnościach zawodowych, podając opisy sesji terapeutycznych. Omawia metody pracy i rolę terapeuty. Umiejscawia też ustawienia systemowe wśród innych podejść terapeutycznych (m.in. focusingu), nauki i filozofii.