Rupert Sheldrake i nierozwiązane problemy biologii

Rupert Sheldrake - znany brytyjski biolog pokazuje, opierając się na licznych badaniach,  zupełnie nową wizję funkcjonowania świata:

UJAWNIENIE TAJEMNIC ŻYCIA

Wielu uczonych wierzyło, że biologia molekularna jest na progu ujawnienia tajemnic życia – dzięki zrozumieniu kodu genetycznego oraz sterowania przez ten kod syntezą białka. W międzyczasie techniki skanowania mózgu miały ukazać mechanistyczne struktury działania umysłu. Dekada mózgu, zainaugurowana w 1990 r. przez prezydenta George’a Busha, doprowadziła do dalszego przyspieszenia rozwoju nauk neurologicznych i wzbudziła jeszcze większy optymizm w kwestii możliwości poznania zakamarków duszy dzięki skanowaniu mózgu. W międzyczasie entuzjazm dla sztucznej inteligencji sprawił, iż zaczęto oczekiwać, że nowa generacja komputerów wkrótce będzie zdolna konkurować z umysłowymi zdolnościami człowieka, a nawet je przewyższyć. Skoro inteligencję, a nawet samą świadomość można zaprogramować w maszynach, to i rozwiązać można każdą ostateczną tajemnicę. Życie i umysł byłyby w pełni wyjaśnialne w kategoriach molekularnej i neuronalnej maszynerii. Redukcjonizm zostałby zatwierdzony jako jedyna słuszna droga. Twierdzenia wszystkich tych, którzy nauczali, że umysły obejmują coś, co wykracza poza zasięg mechanistycznej nauki, zostałyby raz na zawsze obalone. Ale tak się nie stało.

NOWE TECHNIKI

W latach 80. XX w. zapanowało uniesienie, kiedy to nowe techniki umożliwiły klonowanie genów oraz odkrywanie poszczególnych sekwencji „liter” w kodzie genetycznym. Chwila ta wydawała się zwieńczeniem biologii: oto instrukcje życia jako takiego zostały wreszcie obnażone, stwarzając biologom możliwości genetycznej modyfikacji roślin i zwierząt (oraz – przy okazji –  wzbogacenia się w stopniu większym, niż kiedykolwiek byli w stanie sobie wyobrazić). Odnotowywano ciągły strumień nowych odkryć; prawie co tydzień nagłówki gazet obwieszczały jakiś nowy „przełom”: Uczeni odkrywają geny, które pokonają raka, Terapia genowa daje nadzieje ofiarom artretyzmu, Uczeni odkrywają sekret starzenia się itd.

To zadziwiające osiągnięcie w rzeczy samej odmieniło nasze myślenie o nas samych, jednak inaczej, niż oczekiwano. Pierwszą niespodzianką było to, że genów jest tak mało. Zamiast przewidzianych 100 000 czy jeszcze większej ich liczby, ostateczny rejestr liczący około 25 000 genów był wielkim zaskoczeniem, zwłaszcza gdy porównano go z genomem innych zwierząt, znacznie prostszych niż my. Muszka kwiatowa posiada 17 000 genów, a jeżowiec – około 26 000. Wiele gatunków roślin ma znacznie więcej genów niż my – na przykład ryż ma ich około 38 000.

Szokiem było odkrycie, że odmienność struktur ciała u wielu odmiennych grup zwierząt nie odzwierciedla się w różnicach na poziomie genów. Jak stwierdziła dwójka czołowych specjalistów od rozwojowej biologii molekularnej, „tam, gdzie najbardziej liczyliśmy się z tym, że natrafimy na różnice, tam stwierdzamy konserwatywny brak zmian”.

W konsekwencji poznawania ludzkiego genomu nastroje uległy dramatycznej zmianie. Zamiast starego założenia głoszącego, że przeniknięto by tajemnicę życia, gdyby biolodzy molekularni poznali „program” jakiegoś organizmu, zaczyna pojawiać się świadomość istnienia potężnego rozziewu między sekwencjami genów oraz tym, w jaki sposób organizmy żywe rozwijają się i zachowują.

Książka „Nowa biologia” prezentuje zarys środków umożliwiających zlikwidowanie owego rozziewu.

POLA MORFOGENETYCZNE

Hipoteza zaprezentowana w książce opiera się na idei, iż pola morfogenetyczne naprawdę mają mierzalne efekty fizyczne. Postuluje ona, że specyficzne pola morfogenetyczne są odpowiedzialne za charakterystyczne formy i organizacje systemów na każdym poziomie złożoności, nie tylko w dziedzinie biologii, lecz również w chemii i fizyce. Pola te porządkują układy, z którymi się wiążą oddziałując na procesy, które z energetycznego punktu widzenia jawią się jako indeterministyczne czy też probabilistyczne; narzucają one ograniczenia na wyniki procesów fizycznych możliwe z energetycznego punktu widzenia – ograniczenia, które mają swoje własne wzory.

Skoro pola morfogenetyczne stanowią przyczynę organizacji i formy systemów obiektów materialnych, zatem same muszą posiadać charakterystyczne struktury. Skąd zatem biorą się owe pola-struktury? Pochodzą one od pól morfogenetycznych skojarzonych z wcześniejszymi podobnymi układami. Pola morfogenetyczne wszystkich wcześniej istniejących układów stają się obecne dla każdego podobnego systemu; struktury układów dawniejszych wpływają na późniejsze podobne układy poprzez skumulowany wpływ, który działa zarówno poprzez czas jak i poprzez przestrzeń.

Zgodnie z tą hipotezą układy zorganizowane są w taki, a nie inny sposób, ponieważ podobne układy w podobny sposób zorganizowane były w przeszłości. Na przykład molekuły złożonej organicznej substancji chemicznej krystalizują według charakterystycznego wzoru, ponieważ ta sama substancja już krystalizowała w podobny sposób w przeszłości. Roślina przyjmuje formę charakterystyczną dla jej gatunku, ponieważ wcześniejsze przedstawicielki tego gatunku przyjmowały tę formę. Zwierzę instynktownie działa w określony sposób, ponieważ podobne zwierzęta tak samo zachowywały się wcześniej.

Podczas gdy teoria mechanistyczna praktycznie wszystkie zjawiska związane z dziedziczeniem przypisuje dziedziczności genetycznej, utożsamianej z DNA, to hipoteza formatywnej przyczynowości dodatkowo postuluje, że organizmy żywe dziedziczą pola morficzne organizmów z przeszłości należących do tego samego gatunku. Ten rodzaj dziedziczenia ma miejsce dzięki rezonansowi morficznemu, nie zaś przez geny. Tak więc dziedziczność obejmuje zarówno genetyczne dziedziczenie białek, jak i rezonans morficzny od podobnych form z przeszłości.

NIEZALEŻNI UCZENI

W przeszłości niektóre spośród najbardziej innowacyjnych badań naukowych prowadzone były przez amatorów. Na przykład Charles Darwin nigdy nie zajmował stanowiska w żadnej instytucji. Pracował niezależnie w swoim domu w Kent, badając skorupiaki wąsonogi, hodując gołębie i przeprowadzając wraz z dziećmi doświadczenia we własnym ogrodzie. Był on po prostu jednym z wielu niezależnych badaczy, którzy, nie licząc na granty, nie poddawani konserwatywnym naciskom anonimowych recenzji kolegów po fachu, byli autorami wysoce oryginalnych prac. Dzisiaj tego rodzaju wolność nieomal nie istnieje. Począwszy od drugiej połowy XIX w. nauka podlega coraz większej profesjonalizacji. Po II wojnie światowej nastąpiła potężna ekspansja badań instytucjonalnych. Obecnie działa jedynie garstka niezależnych uczonych.

Podobnie jak miało to miejsce w jej najbardziej owocnych okresach, nauka raz jeszcze może być budowana oddolnie, od samych podstaw. Badania mogą wyrastać z osobistego zainteresowania naturą przyrody, które to zainteresowanie zrazu skłania wielu ludzi do kariery w nauce, lecz jakże często obumiera z powodu wymogów życia w instytucjonalnych ramach.

Nierozwiązane problemy biologii zebrane w 1 rozdziale tej książki były nierozwiązane w 1981 r. i dzisiaj również nie są rozwiązane. Kwestie dyskutowane przez Ruperta Sheldrake'a pozostają całkowicie otwarte.

Debata trwa, ty zaś, Czytelniku, czytając tę książkę a także przystępując do wspólnych eksperymentów, też możesz mieć w niej swój udział.

NOWA BIOLOGIA 
Rezonans morficzny i ukryty porządek
Rupert Sheldrake

Książki o tej doniosłości i elegancji ukazują się rzadko. Ci, którzy czytają niniejsze wydanie Nowej biologii mogą to uczynić z satysfakcją oglądania historii nauki w procesie jej tworzenia. Rupert Sheldrake - znany brytyjski biolog pokazuje, opierając się na licznych badaniach, zupełnie nową wizję funkcjonowania świata. Do niedawna wielu uczonych wierzyło, że biologia molekularna jest na progu ujawnienia tajemnic życia, szokiem było więc odkrycie, że...