Time Expansion Experiences The Psychology of Time Perception and the Illusion of Linear Time

Rozdział pierwszy stanowi ogólne wprowadzenie do zagadnienia percepcji czasu. Omawiane są tu znane zagadnienia takie jak: 

• dlaczego czas wydaje się biec coraz szybciej, gdy się starzejemy? 
• dlaczego czas sprawia wrażenie, jakby przyspieszał, gdy dobrze się bawimy lub jesteśmy czymś pochłonięci?
• dlaczego czas biegnie wolniej, gdy znajdujemy się w nieznanym nam otoczeniu? 

Zaprezentowane zostaną wybrane teorie, opracowane przez psychologów dążących do wyjaśnienia tak różnych doświadczeń oraz koncepcja Autora - czterech fundamentalnych „praw” czasu psychologicznego oraz dwóch zasad „względności” psychologicznej, będących podwaliną tych praw.

W rozdziale drugim prezentowane są konkretne DEC. Analizowane różne konteksty, w których mamy do czynienia z takimi doświadczeniami, opisane są również najbardziej interesujące i spektakularne przypadki objęte badaniami Autora, począwszy od wypadków i innych sytuacji krytycznych (w tym także traumatycznych wydarzeń życiowych). Autor jest zdania, że takie DEC są realnymi doświadczeniami pojawiającymi się w danej chwili, a nie – jak sugerują niektórzy badacze – iluzją wyprodukowaną przez pamięć z powodu rosnącej liczby wspomnień powstających w nietypowych sytuacjach.

Rozdział trzeci traktuje o DEC występujących podczas uprawiania różnych odmian sportu i grania w gry. Autor sugeruje, że zdolność do odczuwania spowolnionego upływu czasu jest kluczem do znaczących osiągnięć w sporcie, a najwybitniejsi sportowcy być może działają w innym „czasoświecie” niż ich konkurencja. 

W rozdziale czwartym przeanalizowane zostały DEC w kontekście doświadczeń psychodelicznych i duchowych. Omówione zostały tam (i w kolejnych rozdziałach) „doświadczenia z obszaru zatrzymania upływu czasu” – DZC** (ang. TCE, time cessation experiences). W jednym z dyskutowanych przykładów czas po prostu znika. W innym przypadku czas staje się czymś przestrzennym, a nie linearnym. Przyszłość i przeszłość wydają się istnieć równolegle z teraźniejszością. 

W rozdziale piątym pokazane są DEC i DZC w odniesieniu do doświadczeń z pogranicza śmierci, a w rozdziale szóstym Autor odnosi się do doświadczenia panoramicznego przeglądu całego życia. 

W rozdziale siódmym omówione zostały wybrane możliwe wyjaśnienia takich zjawisk jak DEC i DZC. Czy można je objaśnić w kategoriach nietypowej aktywności neuronów czy też raczej jest to zdolność adaptacyjna, która wyewoluowała, aby pomóc ludzkiemu gatunkowi na wczesnym etapie rozwoju przetrwać w niebezpiecznych sytuacjach?

Tropem prowadzącym do zrozumienia takich doświadczeń jest to, że zawsze pojawiają się  podczas odmiennych stanów świadomości, gdy ludzka psychika zaczyna funkcjonować inaczej niż zazwyczaj. Powszechnie wiadomo, że stany takie można wzbudzać za pomocą substancji o działaniu psychodelicznym oraz głębokiej medytacji – zmienia się wtedy percepcja otoczenia, poczucie tożsamości, zdolność do koncentrowania się i przetwarzania informacji, i tak dalej. Sportowcy wkraczają niekiedy w taki stan, nazywany „strefą mocy”, gdy z kimś współzawodniczą, na skutek wyjątkowo silnego skupienia uwagi. Do pojawienia się takiego zjawiska mogą też prowadzić wypadki i inne sytuacje krytyczne. Szok związany z wypadkiem może człowieka „wrzucić” w odmienny stan świadomości.

Wspomniane stany zawsze zmieniają to, jak postrzegany jest czas. Dotyczy to również hipnozy i demencji, które też są dyskutowane szczegółowo w tym rozdziale. 

W łagodnych stanach tego typu czas wydaje się biec szybciej, na przykład gdy mamy do czynienia z tak zwanym „przepływem” (ang. flow), podczas wykonywania mocno pochłaniającej nas czynności. W stanach pojawiających się po spożyciu leków lub narkotyków, zazwyczaj środków uspokajających bądź narkotyków ograniczających  świadomość i aktywność umysłową, doświadczane jest z kolei zjawisko kompresji czasu. Przeważnie jednak przy odmiennych stanach świadomości, zwłaszcza tych bardziej intensywnych, czas płynie znacząco wolniej. Pomiędzy intensywnością wspomnianych stanów a intensywnością samego DEC wydaje się zachodzić pewna korelacja – im bardziej odmiennego stanu świadomości się doświadcza, tym wolniej biegnie czas. Istnieją nawet tak radykalnie odmienne stany, że odnosi się w ich przypadku wrażenie, iż czas zniknął; wtedy właśnie dochodzi do DZC.

DEC i DZC pojawiają się za sprawą pewnej cechy odmiennych stanów świadomości, a mianowicie na skutek osłabienia standardowego poczucia odrębności, granicy, która wydaje się oddzielać osobę od „zewnętrznego” świata. Im bardziej niewyraźna staje się owa granica, tym wolniej płynie czas. A gdy granica znika całkowicie, czas znika razem z nią. To prowadzi do zaskakującego pomysłu: być może zwyczajowe poczucie czasu linearnego jest tylko pewnym konstruktem, tworzonym przez standardowy stan świadomości – a szczególnie przez poczucie odrębności danej jednostki.

W rozdziale ósmym zaprezentowane są dowody zgromadzone podczas badań nad prekognicją (zdolnością wyczuwania i przewidywania przyszłych wydarzeń), które przemawiają za koncepcją czasu „przestrzennego”. 

W rozdziale dziewiątym analizowane są pojęcia i teorie z obszaru współczesnej fizyki (w tym pojęcie „eternalizmu”), które również wspierają koncepcję czasu „przestrzennego”, sugerując tym samym, że standardowe poczucie czasu jako zjawiska linearnego jest iluzoryczne.

W podsumowaniu Autor omawia, jakie to ma znaczenie dla każdego z nas, w naszym codziennym życiu. Skoro wiemy, że czas jest tak elastyczny, to czy możemy nim świadomie manipulować, spowalniać lub nawet przyspieszać jego upływ w określonych sytuacjach? Czy jesteśmy w stanie świadomie doprowadzać do pojawiania się DEC lub nawet DZC? Czy możemy przeżyć życie, opierając się na twierdzeniu, że czas linearny jest tylko złudzeniem?